تعزیه کرمان از آن دسته هنرهایی است که قرنها سینه به سینه منتقل شده و امروز آن چنان هیبتی به خود گرفته که تنها در شهر کرمان 11 گروه تعزیه با بیش از 250 نفر در حال فعالیت هستند. در ایام محرم یکی از روشهای معمول در بین مردم کرمان برگزاری مجالس تعزیه در یادبود واقعه سال 61 هجری است؛ اگر چه از تاریخ دقیق تعزیه در کرمان و در مجموع در ایران کسی اطلاع دقیقی ندارد اما از سوی برخی عنوان می شود که خاستگاه این هنر آیینی ایران بوده، برای اثبات این مدعا هم به سوگواری های مربوط به مرگ "سیاوش" پهلوان داستان‌هاى ملى ایران اشاره� می شود.
اما مهمتر از آنکه این هنر آیینی از کجا و توسط چه کسانی خلق شده باشد، جایگاهی است که تعزیه به عنوان یک آیین سوگواری در بین مرم ما دارد.
کرمانیها اما، به نظر می رسد در استقبال از مجالس تعزیه، گوی سبقت را از دیگران ربوده باشند؛ گفته می شود رتبه های اول و دوم کشور در این زمینه به کرمانیها اختصاص دارد این را هم وضعیت کیفی گروههای تعزیه کرمان اثبات می کند و هم بُعد کمی آن؛ همچنین در حال حاضر 18 سوگواره استانی تعزیه در کرمان برگزار شده که سال آینده نوزدهمین آن برگزار خواهد شد.
عزاداري شيعيان براي شهداي كربلا و نمايش عزاداري به صورت دسته گرداني و نوحه خواني و سينه زني در دهه اول محرم ظاهرا از زمان آل بويه آغاز شد. آل بويه در اواسط سده چهارم هجري بزرگ ترين حكومت ايراني پس از اسلام را تشكيل دادند. اينان شيعه مذهب بودند و شيعه در زمان ايشان در ايران رسميت يافت. معز الدوله اولين كسي بود كه فرمان داد مردم بغداد در دهه اول محرم سياه بپوشند و به مراسم تعزيه امام حسين قيام كنند.
در قرن هاي هفتم و هشتم هجري كه تشيع در ايران قوت بيشتري گرفت و اين مراسم در روزهاي سوگواري گسترش يافت، نوحه خواني و سينه زني و دسته گرداني رواج يافت. شعر نوحه را براي سينه زني مي ساختند، يكي نوحه مي خواند و ديگران به نوا و آهنگ و وزن شعرهاي نوحه خوان سينه مي زدند.
روضه خواني نيز از زمان ملا حسيني معروف به كاشفي آغاز شد. وي در دوره سلطان حسين بايقرا، از نوادگان تيمور، مي زيست و كتابي به نام "روضه الشهدا" را در روزهاي سوگواري از رو مي خواندندو عزاداري مي كردند.� � � � � � � � كم كم كساني كه اين كتاب را مي خواندند به مناسبت همين كتاب به "روضه خوان معروف شدند و به تدريج، روضه خوان روضه را از بر مي خواند.
مردم پشت سر پرچم ها و يا علاماتي كه با پر تزيين شده بود، وارد مي شدند يا صحن را ترك مي كردند و يا در جاهايي كه برايشان تعيين شده بود مي نشستند. اين گروهها از دويست تا سيصد فراش تشكيل شده بود و با حركاتي موزون كه به پاهايشان مي دادند با هم نوحه اي را مي خواندند.
پس از آن سينه زن ها وارد مي شدند كه پس از خواندن هر بيت نوحه توقف مي كردند و با ضربه هاي يكنواخت و گنگ بر خود و مشت بر سينه هايشان دوباره دم مي گرفتند. سپس دسته زنجير زنان وارد مي شدند كه با حركاتي موزون، با قاشك هاي چوبي ضربه اي مي نواختند و نماد هفتاد و دو تن شهداي كربلا بودند. همان تعداد هم تيغ زن(قمه زن) با رداهاي سفيد آغشته به خون وارد مي شدند. اينان قمه نيز به دست داشتند. اسب سفيدي با زخم هايي كه بر پيكرش نقاشي شده بود و انسان را ياد اسب امام حسين مي انداخت، وارد تكيه مي شد. هم چنين نيزه داران و سواره نظام سلطنتي كه زين هايشان با طلا و سنگ هاي قيمتي تزيين يافته بود و نيز كالسكه شاه و بعد دسته موزيك وارد مي شد..
پس از آنها نوبت تعزيه خوانان، خواننده- بازيگران تعزيه، بود كه با آهنگ خاصي گام بر مي داشتند. تعدادشان از يكصد تا دويست نفر متغير بود. بچه ها در جلو وپشت سر رهبر و تعزيه گردان(معين البكا) يعني "ياور گريه" كه كلاهي مخروطي به سر و خرقه اي سياه بر دوش و كمربندي از پارچه كشميري به كمر داشت و كاغذ هاي لوله شده زيادي را در آن فرو كرده كه متن نمايش در آنها نوشته شده بود، راه مي رفتند. معين البكا حق داشت نقش� � � � � � متن رسان - را هرگاه تعزيه خوان خطي را مي انداخت يا از ياد مي برد – بازي كند و نيز چوب بلندي به دست داشت كه با آن مي توانست نحوه اجراي بازيگران و نيز نوازندگان را مستقيما هدايت كند و در صورت لزوم ضربه اي نيز به آنها بنوازد.
شهین فرتوزی